ႏိုင္ငံေရးသိပၸံ ဆိုတာ ႏိုင္ငံေရးဆိုင္ရာ သီအုိရီေတြ၊ က်င့္ထံုးေတြ စတာေတြ နဲ ့သက္ဆိုင္တဲ့ လူမွဳေရးသိပၸံဘာသာရပ္တစ္ခုၿဖစ္ပါတယ္။ ႏိုင္ငံေရးစနစ္ေတြ နဲ ့ႏိုင္ငံေရးဆိုင္ရာ အၿပဳအမူေတြကို ေ၀ဖန္သံုးသပ္တဲ့၊ ဖြင့္ဆိုရွင္းၿပတဲ့ ဘာသာရပ္ တစ္ခုလည္းၿဖစ္ပါတယ္။ ႏိုင္ငံရးသိပၸံဘာသာရပ္ ဟာ "ဘယ္သူ က ဘာ ကို ဘယ္အခ်ိန္မွာ ဘယ္လို ရတယ္" ဆိုတဲ့ ("ဘာေၾကာင့္" ဆုိတဲ့ အေၾကာင္းအရင္းကို မ်ားေသာအားၿဖင့္ခ်န္လွပ္ထားတဲ့) ႏိုင္ငံေရး ရဲ ့၀ိဇၨာ၊သိပၸံဆိုင္ရာ လက္ေတြ ့က်က်အသံုးခ်တဲ့ပညာရပ္တစ္ခုအၿဖစ္ မၾကာခဏ ေဖာ္ၿပခံရတယ္လို ့လဲဆိုၾကပါတယ္ (လက္စ္၀ဲလ္၊ ၁၉၃၅)။ ႏုိင္ငံေရးသိပၸံ ဘာသာရပ္ မွာ ႏိုင္ငံေရးသီအုိရီ၊ ၿပည္သူ ့ေရးရာမူ၀ါဒ၊ အမ်ိဳးသားႏိုင္ငံေရး၊ ႏိုင္ငံတကာဆက္ဆံေရး၊ ႏုိင္ငံေရးဆုိင္ရာ ႏွိဳင္းယွဥ္ေလ့လာမွဳ စသၿဖင့္ အမ်ိဳးမ်ိဳးကြဲၿပားတဲ့ ဘာသာခြဲမ်ားစြာ ရွိပါတယ္။

ႏိုင္ငံေရးသိပၸံဘာသာရပ္မွာ ေလ့လာသံုးသပ္မွဳဆိုင္ရာ နည္းပညာရပ္ေတြ (ေလ့လာသံုးသပ္တဲ့ ရွဳေဒါင့္ေတြ) အမ်ိဳးမ်ိဳးကြဲၿပားၿခားနားပါတယ္။ ဂႏ ၱ၀င္ေၿမာက္ ႏိုင္ငံေရးဒႆနိကေဗဒ ကေန အနက္ေဖာ္ေဆာင္ရွင္းလင္းမွဳေဗဒ၊ ဖြဲ ့တည္မွဳေဗဒ၊ အၿပဴအမူဆိုင္ရာေလ့လာသံုးသပ္မွဳေဗဒ၊ လက္ေတြ ့၀ါဒ၊ ဗဟု၀ုစ္ေဗဒ၊ အသင္းအဖြဲ ့၀ါဒ စသည္ၿဖင့္ ေလ့လာသံုးသပ္တဲ့ ရွဳေဒါင့္ေတြ ကြဲၿပားပါတယ္။ တစ္ၿခား လူမွဳေရးသိပၸံဘာသာရပ္ေတြလိုပဲ မိမိ စူးစမ္းေလ့လာခ်င္တဲ့ အေၾကာင္းအရာအမ်ိဳးအစား ကိုလိုက္ၿပီး သက္ဆိုင္ရာ ခ်ည္းကပ္နည္းေတြ၊ ရွဳေဒါင့္ေတြကို အသံုးၿပဳၾကပါတယ္။ အေၿခခံ အရင္းအၿမစ္ေတြၿဖစ္တဲ့ သမိုင္းေၾကာင္းဆိုင္ရာ စာရြက္စာတမ္းေတြ၊ ရံုးပိုင္းဆိုင္ရာ မွတ္တမ္းမွတ္ရာေတြ နဲ ့ဆင့္ပြား အရင္းအၿမစ္ေတြ ၿဖစ္တဲ့ ပညာေရးဆိုင္ရာ ဂ်ာနယ္မွာပါတဲ့ ေဆာင္းပါးေတြ၊ သုေတသန စစ္တမ္းေတြ၊ စာရင္းအင္းဆိုင္ရာ ေ၀ဖန္သံုးသပ္မွဳေတြ၊ အမွဳကိစၥ-အေၿခအေန၊ အေၾကာင္းအရာအလိုက္ ေလ့လာမွဳေတြ နဲ ့စံနမူနာ တည္ေဆာက္မွဳ စတာေတြ ကို ႏိုင္ငံေရးသိပၸံဘာသာရပ္မွာ ေလ့လာၾကပါတယ္။

ဒါကေတာ့ အင္တာနက္ စြယ္စံုက်မ္း ၀ီကီေပးဒီးယား မွာ "ႏိုင္ငံေရးသိပၸံ" ဆိုတဲ့ေခါင္းစဥ္ နဲ ့ေဖာ္ၿပထားတာထဲက ေကာက္ႏွဳတ္ထားတာပါ။ လြယ္လြယ္ နဲ ့ရွင္းရွင္း ေဖာ္ၿပထားတာေၾကာင့္ ၿပန္လည္ကူးယူ ေဖာ္ၿပလိုက္ၿခင္းၿဖစ္ပါတယ္။ တကယ္တမ္း လက္ေတြ ့ပညာရပ္ဆိုင္ရာ သုေတသန ေတြၿပဳလုပ္ၿပီဆိုရင္ေတာ့ တကၠသိုလ္ေတြက ပညာရွင္ေတြ၊ ဆရာေတြက ၀ီကီေပးဒီးယား ကို ကိုးကားရည္ညႊန္းတာမ်ိဳးကို သိပ္သေဘာမေတြ ့ပါဘူး။ ၀ီကီေပးဒီးယား မွာ ေလ့လာသူေတြ၊ တတ္ကၽြမ္းသူေတြ၊ ပညာရွင္ေတြ စသည္ၿဖင့္ လူအမ်ိဳးမ်ိဳး ၀င္ေရာက္ေရးသားႏိုင္ၾကၿပီးေတာ့ အယ္ဒီတာေတြက ၿပန္လည္တည္းၿဖတ္၊ ၀င္ေရာက္ေရးသားသူေတြ ရဲ ့ ့ေရးသားခ်က္ေတြ မွန္မမွန္ စစ္ေဆးၾကေပမယ့္ ဘာသာရပ္ဆိုင္ရာ ပညာရွင္ေတြ တရား၀င္ သုေတသနၿပဴလုပ္ ထုတ္ေ၀ထားတဲ့ စာအုပ္စာေပေတြ ေလာက္ေတာ့ ကိုးကားရည္ညႊန္းဖုိ ့တန္းမ၀င္ဘူးလို ့ဆုိပါတယ္။

ႏိုင္ငံေရးသိပၸံ ဆိုတာ ဘာလဲ ဆိုတာကို အၿခခံ အေနနဲ ့နားလည္ေအာင္ ၿပန္လည္ေဖာ္ၿပလိုက္တာပါ။

အၾကြင္းမဲ့ အာဏာရွင္၀ါဒ (Absolutism)
အကန္ ့အသတ္မရွိ အုပ္ခ်ဳပ္ပိုင္ခြင့္ရွိသည္ ဟူေသာ အဆိုတစ္ရပ္ေပၚမွာ အေၿခခံေလ့ရွိေသာ အၾကြင္းမဲ့ အာဏာရွင္ အစိုးရ ၏ သီအုိရီ (၀ါ) က်င့္ထံုး

တာ၀န္ယူေၿဖရွင္းႏိုင္မွဳ (Accountability)
မွတ္ေက်ာက္တင္ႏိုင္စြမ္းရွိၿခင္း။ အထက္အာဏာပိုင္တို ့၏ ေစာင့္ၾကည့္ေလ့လာမွဳ၊ မွတ္ေက်ာက္တင္မွဳတို ့ကို ခံယူႏိုင္ၿခင္း ႏွင့္ တစ္ဦးတစ္ေယာက္၊ တစ္သင္းတစ္ဖြဲ ့တို ့၏ အၿပဳအမူ၊ လုပ္ပံုကိုင္ပံုတို ့ကို တာ၀န္ယူေၿဖရွင္းႏိုင္ၿခင္း

စီမံအုပ္ခ်ဳပ္ေရး (Administration)
မူ၀ါဒမ်ားခ်မွတ္ၿခင္း၊ မူ၀ါဒမ်ား ခ်မွတ္ရန္ ညိွႏိုင္းေဆာင္ရြက္ၿခင္း စသည္တို ့ႏွင့္သက္ဆိုင္ေသာ လုပ္ငန္းေဆာင္တာ။ သတင္းအခ်က္အလက္မ်ား၊ ေငြေၾကးဆိုင္ရာ ကိစၥရပ္မ်ား ေဆာင္ရြက္ရၿခင္း

စီမံအုပ္ခ်ဳပ္ေရးဆိုင္ရာ ဥပေဒ (Administrative Law)
အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအာဏာ ႏွင့္ မူ၀ါဒအေကာင္အထည္ေဖာ္ေဆာင္ၿခင္းမ်ား ၿပဳက်င့္မွဳတို ့ကို စည္းကမ္းသတ္မွတ္ၿပဌာန္းေသာ ဥပေဒ

အတုအၿပိဳင္ႏိုင္ငံေရး (Adversary Politics)
သေဘာတရားေရးရာ တုၿပဳိင္မွဳ၀ါဒ ႏွင့္ အဓိက အေရးပါေသာ ပါတီမ်ားၾကား ၿဖစ္ပြားေနဆဲ ေရြးေကာက္ပြဲ တုိက္ပြဲ မ်ားစသည့္ လကၡဏာမ်ားၿဖင့္ ခြဲၿခားထားသည့္ ႏိုင္ငံေရးပံုစံ တစ္မ်ိဳး

ေရွ ့လုပ္ငန္းစဥ္ အစီအစဥ္ (Agenda Setting)
ေဆြးေႏြးမည့္ အေၾကာင္းအရာမ်ားကို ၾကီးၾကပ္ၿခင္း သို ့မဟုတ္ ဦးစားေပးေဆြးေႏြးသင့္သည့္ အေၾကာင္းအရာမ်ားကို အေကာင္အထည္ေဖာ္ၿခင္းၿဖင့္ မူ၀ါဒဆိုင္ရာ ေဆြးေႏြးပြဲမ်ားကို စီမံေနရာခ်ထားႏိုင္မွဳ

မ်ိဳးကြဲၿခင္း (Alienation)
စနစ္တစ္မ်ိဳး၊ ၀ါဒတစ္မ်ိဳး၏ ပကတိ (၀ါ) မရွိမၿဖစ္ သေဘာသဘာ၀ါ မွ ခြဲထြက္ၿခင္း၊ ဥပမာ မာ့က္(စ္) ၀ါဒီတို ့အတြက္ လုပ္အား ကို ကုန္ပစၥည္းမွ်သာ ေလွ်ာ့ခ်ၿခင္း

ေစတနာ၀ါဒ (Altruism)
မိမိအတြက္ေကာင္းက်ိဳးၿပဳသည္ဟူေသာ အသိပညာ ေၾကာင့္ေသာ္၎၊ အမ်ားေကာင္းၾကိဳးကို အေလးထား၍ေသာ္၎ ထားရွိေသာ အမ်ားအၾကိဳး၊ သူတပါးတို ့အက်ိဳးရည္စူးေသာ စိတ္ေစတနာ

မင္းမဲ့၀ါဒ (Anarchism)
(အရည္အေသြး မမွီ၊ တန္းမမွီေသာ) လြတ္လပ္မွဳ ႏွင့္ သာတူညီမွ်မွဳကို ယံုၾကည္မွဳအေပၚ အေၿခခံေသာ အစုိးရဖ်က္သိမ္းေရး ႏွင့္ ႏိုင္ငံေရးအာဏာပိုင္ ကို လံုး၀ ၿငင္းပယ္ေရး ကို စြဲကိုင္ေသာ သေဘာတရား

မင္းမဲ့အေၿခအေန (Anarchy)
ေ၀ါဟာရအားၿဖင့္ အုပ္ခ်ဳပ္မွဳ၊ အုပ္ခ်ဳပ္သူ (၀ါ) မင္းမရွိၿခင္း။ မတည္မၿငိမ္ၿဖစ္ၿခင္း၊ ကစဥ့္ကလ်ား ရုန္းရင္းဆန္ခတ္ၿဖစ္ၿခင္းမ်ားကို ရွဳတ္ခ်ၿပီး မင္းမဲ့အေၿခအေန ဟု မၾကာခဏအသံုးၿပဴသည္

အစိုးရေဟာင္း (၀ါ) စနစ္ေဟာင္း (Ancien regime)
ေ၀ါဟာရအားၿဖင့္ စနစ္ေဟာင္း။ ၿပင္သစ္ေတာ္လွန္ေရး မတိုင္မီ အၾကြင္းမဲ့ အာဏာရွင္ ဖြဲ ့စည္းပံုမ်ား ႏွင့္ မ်ားေသာအားၿဖင့္ ဆက္ႏြယ္မွဳရွိေသာ စနစ္ေဟာင္း

ူလူမွဳသီလအနတၱ (Anomie)
စံႏွဳန္းသတ္မွတ္ၿပဌာန္းထားေသာ စည္းမ်ဥ္းဥပေဒမ်ား၊ တန္ဖိုးမ်ား ယုတ္ေလ်ာ့လာၿခင္း။ အထီးက်န္ၿခင္း၊ အေဖာ္မဲ့ၿခင္း၊ အဓိပၸါယ္ မဲ့ၿခင္း စေသာ စိတ္ခံစားမွဳမ်ားၿဖင့္ ဆက္စပ္မွဳရွိသည္

မႏုႆအဓိက၀ါဒ (Anthropocentrism)
လူသားမ်ား၏ လိုအပ္ခ်က္မ်ား ႏွင့္ အက်ိဳးေက်းဇူးမ်ားသည္ စိတ္ဓါတ္ ႏွင့္ ဒႆနိကဆိုင္ရာ အေရးပါမွဳမ်ားကို လႊမ္းမိုးထားသည္၊ ေဂဟအဓိက၀ါဒ ႏွင့္ ဆန္ ့က်င္ဘက္

ပါတီႏိုင္ငံေရးဆန္ ့က်င္ေရး ပါတီမ်ား (Antiparty parties)
သမရိုးက် ပါတီႏိုင္ငံေရး ကို ပယ္ဖ်က္ရန္ ရည္ရြယ္သည့္ ပါတီမ်ား၊ လႊတ္ေတာ္ၿဖန္ေၿဖမွဳကို ၿငင္းပယ္ၿပီး လူထုစုရံုးမွုကို အေၿခၿပဳေသာ ပါတီမ်ား

ႏိုင္ငံေရးဆန္ ့က်င္ေရး (Anti-politics)
တရား၀င္ၿပီးအေၿခက်ေနေသာ ႏိုင္ငံေရးလမ္းစဥ္မ်ား ကို မေကာင္းၿမင္ၿခင္း။ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္မွဳ မရွိၿခင္း၊ လုပ္ငန္းစဥ္ဆန္ ့က်င္ေရး ပါတီမ်ားကို ေထာက္ပ့့ံကူညီၿခင္း သုိ ့မဟုတ္ တိုက္ရိုက္ တိုက္ခိုက္ရယူၿခင္း စသည့္လကၡဏာမ်ားပါ၀င္သည္

ဂ်ဴးမုန္းတီးေရး၀ါဒ (Anti-Semitism)
ဂ်ဴးလူမ်ိဴးမ်ား အေပၚတြင္ထားရွိေသာ အာဃာတ ႏွင့္ အမုန္းတရား။ ဂ်ဳးမုန္းတီးေရး၀ါဒ ကို ဘာသာေရး၊ စီးပြားေရး ႏွင့္ လူမ်ိဴးေရး စသည့္ ပံုစံမ်ိဳးစံုၿဖင့္ေတြ ့ၿမင္ႏိုင္သည္

အာရွတန္ဖိုးမ်ား (Asian values)
အာရွလူ ့အဖြဲ ့အစည္းမ်ား၏ ေနာက္ခံသမိုင္း၊ ဘာသာေရး၊ ယဥ္ေက်းမွဴ စသည့္ အေၾကာင္းအရင္းမ်ားေပၚတြင္ ေရာင္ၿပန္ဟပ္သည္ဟု ယူဆရေသာ တန္ဖိုးမ်ား။ ဥပမာ သဟဇာတၿဖစ္စြာ ေနထိုင္ၿခင္း၊ အခြင့္အာဏာကို ေလးစားၿခင္း၊ မိသားစု (တန္ဖိုး)ကို ယံုၾကည္မွဳရွိၿခင္း

အသင္းအဖြဲ ့(Association)
အမ်ားအက်ိဳး (၀ါ) အမ်ားအေရးကိစၥကို အသိအမွတ္ၿပဳၿခင္းကို ေရာင္ၿပန္ဟပ္ေသာအားၿဖင့္ ေစတနာ့၀န္ထမ္း လုပ္ေဆာင္မွဳမ်ားၿဖင့္ ဖြဲ ့စည္းထားေသာ အသင္းအဖြဲ ့၊ အုပ္စုတစ္စု

ေအသင္ဒီမိုကေရစီ (Athenian democracy)
လူထုအစည္းအေ၀းမ်ား ႏွင့္ အစိုးရဌာနမ်ား ကိုေ၀ပံုက်စနစ္ၿဖင့္ ခြဲတမ္းခ်အုပ္ခ်ဳပ္ေသာ အစိုးရစနစ္ကို အေၿခခံသည့္ တိုက္ရိုက္ဒီမိုကေရစီ ပံုစံတစ္မ်ိဳး

အဏုၿမဴ၀ါဒ (၀ါ) အက္တန္မီဇင္ (Atomism)
လူ ့အဖြဲ ့အစည္းသည္ မိမိကုိယ္ကို ၾကြယ္၀ၿပည့္စံုႏိုင္ေသာ၊ ကိုယ့္အားကိုကိုးႏိုင္ေသာ လူပုဂၢိဳလ္မ်ားၿဖင့္ ဖြဲ ့စည္းသည္ဟူေသာ အယူအဆ သုိ ့မဟုတ္ လူမွဳစရိုက္လကၡဏာမ်ား ပ်က္စီးၿခင္းႏွင့္ အထီးက်န္ၿခင္းတို ့ကို ဦးတည္ရည္ရြယ္မွဳ

စီးပြားေရးၿပည့္စံုလံုေလာက္ၿခင္း (Autarky)
ေ၀ါဟာရအားၿဖင့္ ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ေရး၊ ကိုယ္ပိုင္စီမံအုပ္ခ်ဳပ္ၿခင္း။ ႏုိင္ငံတကာ ကုန္သြယ္ေရး သို ့မဟုတ္ ကိုလိုနီနယ္ခ်ဲ ့ၿခင္းမွ ရုတ္သိမ္းၿပီး ၿပည္တြင္း စီးပြားေရး ၿပည့္စံုလံုေလာက္ၿခင္းၿဖင့္ မ်ားေသာအားၿဖင့္ ဆက္စပ္ေလ့ရွိေသာ

အာဏာရွင္၀ါဒ၊ အာဏာရွင္စနစ္ (Authoritarianism)
အထက္စီးမွ အုပ္စိုးေသာ အစိုးရစနစ္ကုိ က်င့္သံုးမွဳ (၀ါ) ယံုၾကည္မွဳ။ အုပ္ခ်ဳပ္ခံရသူ ၿပည္သူလူထု၏ သေဘာတူညီမွဴကို အေရးမထားပဲ အုပ္ခ်ဳပ္ၿခင္း၊ အမိန္ ့အာဏာကိုက်င့္သံုးၿခင္း

အမိန္ ့အာဏာ (Authority)
တစ္ၿခားသူတို ့၏အၿပဳအမူအေပၚ ဩဇာလႊမ္းမိုးႏိုင္ခြင့္ (လုိက္နာက်င့္သံုးရန္ အသိအမွတ္ၿပဳထားေသာ တာ၀န္တစ္ခုေပၚတြင္ အေၿခခံၿခင္းၿဖင့္)။ ေရွးရိုးအစဥ္အလာ ေၾကာင့္ေသာ္၎၊ လႊမ္းမိုးမွဳေၾကာင့္ေသာ္၎၊ ဥပေဒေရားရာ ႏွင့္ ဆင္ၿခင္တံုတရားအရေသာ္၎ အမိန္ ့အာဏာ အမ်ိဳးမ်ိဳးကြဲၿပားႏိုင္သည္

ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ေရး (Autonomy)
ေ၀ါဟာရအားၿဖင့္ ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ေရး၊ လြတ္လပ္တဲ့ လူတစ္ေယာက္ဟာ ၿပင္ပဩဇာလႊမ္းမိုးမွဳမရွိပဲ သူ (၀ါ)သူမ၏ လြတ္လပ္မွဳ ဂုဏ္သတၱိၿဖင့္ အသိညဏ္ရွိရွိ ကိုယ္ထင္ၿမင္ရာကို ၿပဳလုပ္သူၿဖစ္သည္

ရည္ညႊန္း
အင္ဒရူးေဟး၀ု(ဒ္) ၏ ႏိုင္ငံေရး (Politics by Andrew Heywood)